De combinatie tussen arbeid en zorg is een belangrijk thema op de arbeidsmarkt. De ‘Wet modernisering regelingen voor verlof en arbeidstijden’ heeft per 1 januari 2015 de ‘Wet aanpassing arbeidsduur’ (WAA) en de ‘Wet arbeid en zorg’ (WAZO) gewijzigd. De ‘Wet flexibel werken’ (Wfw) heeft de WAA in zijn geheel vervangen per 1 januari 2016. De directie UAW heeft in het onderzoek Arbeid en Zorg 2017 onderzocht in hoeverre cao-afspraken over aanpassing van de contractuele arbeidsduur en verlofregelingen afwijken en in hoeverre zij naar aanleiding van de nieuwe wetgeving zijn veranderd. Voor dit rapport is gebruik gemaakt van de 97 grootste cao’s inclusief de overheidsakkoorden. Enkele bevindingen uit het rapport:
Ouderschapsverlof en kraamverlof
Ten opzichte van de nulmeting in 2014 is er één cao meer die in 2017 de duur van het ouderschapsverlof verlengt. De overige cao’s kennen dezelfde bepalingen als drie jaar geleden wat betreft duur, loondoorbetaling en de maximumleeftijd van het kind. Er zijn 16 cao’s, van toepassing op 24% van de werknemers, die tijdens het ouderschapsverlof het loon (gedeeltelijk) doorbetalen. De nieuwe wetgeving heeft alle extra eisen rondom de opname van het ouderschapsverlof geschrapt. Er zijn nog twee cao’s waarin bepalingen hierover zijn aangetroffen.
Het kraamverlof wordt in 2017 minder vaak ingeperkt: vijf cao’s, van toepassing op 2% van de werknemers, tegenover zeven cao’s (12% van de werknemers) in 2014. In 22 cao’s, van toepassing op 20% van de werknemers, wordt het kraamverlof aangevuld, tegenover 18 cao’s (18% van de werknemers) in 2014. 13 cao’s, van toepassing op 7% van de werknemers, hebben conform de nieuwe wetgeving opgenomen dat in aansluiting op het kraamverlof een onvoorwaardelijk recht op drie dagen ouderschapsverlof bestaat (in 2014 waren er geen cao’s die dit hadden opgenomen).
Pleegzorg- en adoptieverlof
Het pleegzorg- en adoptieverlof wordt in 2017 in 41 cao’s, van toepassing op 43% van de werknemers, tegenover 29 cao’s (32% van de werknemers) in 2014 volledig doorbetaald (d.w.z. ook bij inkomen boven maximumdagloon). In 2014 waren er 16 cao’s, van toepassing op 26% van de werknemers, die meer dan vier weken pleegzorg- en adoptieverlof hadden opgenomen, in 2017 zijn dat er twee (1% van de werknemers). 21 cao’s, van toepassing op 13% van de werknemers, hebben in 2017 nog een oude bepaling opgenomen over de wijze van opname (in een aaneengesloten blok) of de tijdspanne waarbinnen het verlof moet worden opgenomen (18 weken). Met invoering van de nieuwe wet (mag gespreid worden opgenomen binnen 26 weken) wijken deze cao’s af ten nadele van de werknemer.
Motivering van wijzigingen cao-afspraken
Principeakkoorden en nota’s van wijziging besteden niet veel aandacht aan wijzigingen in cao’s met betrekking tot het combineren van arbeid en zorg: nieuwe afwijkingen ten opzichte van de wet ten nadele van de werknemer zijn niet expliciet afgesproken in principeakkoorden en nota’s van wijziging, maar een voortzetting van eerder afspraken conform de oude wetgeving. In de meeste gevallen zijn wijzigingen onderdeel van tekstuele wijzigingen of vallen zij onder aanpassingen naar aanleiding van wetswijzigingen. Wel wordt in een aantal principeakkoorden uitbreiding van het kraamverlof expliciet benoemd, vooruitlopend op de nieuwe Wet Invoering Extra Geboorteverlof (WIEG).